دێرسم و كۆمكوژیيا دێرسمێ
د یادداشتنامەیێن سەربازەكێ تورك دا 1937- 1938ێ
ژ وەشانێن ناڤەندا خانی یا رەوشەنبیری و راگەهاندنێ، پشكا رەوشەنبیری، هژمار (4)، ل سالا 2022ێ هاتييه چاپكرن.
په‌رتووكه‌كا ديرۆكى يه كو سه‌ربازه‌كێ تورك رۆژانێن خۆ ڤه‌دگێڕيت كا چ ديتييه و چ ب سه‌رێ كوردان ئينايه ل دێرسم (ده‌رسيم)ێ، په‌رتووك ژ لايێ نڤيسه‌ر و وه‌رگێڕ (وه‌لات توفيق)ڤه نڤيسين.
نڤيسه‌رێ په‌رتووكێ ل دۆر په‌رتووكێ دبێژيت: دێرسم و رویدان یان ژی كۆمكوژيیا دێرسمێ ژ وان ناڤێن هەرە بەربەلاڤ و دیارن د ناڤ بەرپەرێن دیرۆكا كوردستانێ دا ل چەرخێ 20ێ. هەتا نۆكە ژی ب چو رەنگان دەولەت و كۆمارا توركیا یا ئامادە نەبوويه ل سەر ئەنجامدانا ڤێ تاوانێ لێبورینێ ژ گەلێ كورد بخوازیت. هەر چەند دەم وێڤەتر بچیت تراژیدیيا دێرسمێ پتر دهێتە ئازراندن ژ لایێ دەستە و رێكخراوێن ئەكاديمی و ناڤەندێن ڤەكۆلینێ یێن كوردان هەم د ناڤخوە هەم ژی ل دەرڤەیی كوردستانێ، بابەتێ دێرسمێ يێ بوویە هێڤینێ ڤەكولینێن گەلەك نڤيسەر و ڤەكۆلەرێن شه‌هرەزا د بوارێن سیاسی، كەلتۆری و مافێن مرۆڤی دا. ب قەبارەیێن مەزن بەڵگە و دكیۆمێنت هاتینە كۆمكرن و ڤەكۆلین ل سەر هاتینە كرن بۆ وێ چەندێ پتر ڕاستیيا چاوانيیا رویدانێ و بێتە بەرچاڤكرن، كو ب ڕاستی ژی دلۆپەكە ژ دەریايه‌كا مەزن یا نەخۆشی و ئازارێن گەلێ كورد.
ئەڤ ڤەكۆلینا گەلەك بچویك و كورت ژ ئەنجامێ بالكێشی و گرنگيیا وان دەستخەتان هاتيیە ئامادەكرن یێن ب دەست دیرۆكنڤيسا چەلەنگ (دكتۆرە زەینەب تورك یەلماز)ێ كەفتین، كو ئەو ژی دەفتەرا بەرویكێ یا تایبەت ب تۆماركرنا بیرەوەرى یێن سەربازەكێ توركن ب ناڤێ (یوسف كەنعان ئاقمێ) خەلكێ سەمسۆنێ كو دیار دبیت د ماوەیێ ئەداكرنا ئەركێ خوەیێ سەربازی دا، ئەو ل دێرسمێ بوویە و ل وێرێ پشكداريیێ د ئۆپەراسیۆنێن لەشكری یێن لێگەریان و پشكنینا مال و گوندێن كوردنشین ل دێرسمێ و دەوروبەرێن وێ دكەتن. دەستخەت هەمی ب زمانێ عوسمانی هاتینە نڤيسان. یێن تایبەت ب دێرسمێڤە ئەون یێن د ناڤبەرا 27ی تەموزا 1938ێ هەتا 25ی ئەیلولا 1938ێ دا هاتینە تۆماركرن، كو دیار دبیت پشتی ڤێ مێژوویێ ئەو ژ دێرسمێ دچیت و خزمەتا وی یا لەشكری ب دوماهیك دهێت. ديرۆكنڤيس زەینەب تورك یەلمازێ هەمی دەستخەتێن وی یێن ب زمانێ عوسمانی و ئەلفابەیێن عەرەبی ڤەگوهاستینە سەر زمانێ توركی یێ مۆدرێن و ئەلفابەیێن لاتینی.
بو وێ چەندێ، كو بیرا خوێنەرێ پەرتووكێ ب كورتی ل سەروبەر و رەوشا دێرسمێ بینین، مە هندەك رۆنكرن داینە سەر رەوشا دێرسمێ و ب كورتیيەكا گەلەك ب قەبارەكێ بچویك هندەك سیناهی داناینە سەر دیرۆكا دێرسمێ و دەوروبەرێن وێ، ئەڤە ژی ژ بەر وێ چەندێ یە وەكی مە ل سەری ژی دایە دیاركرن، كو گەلەك ڤەكۆلین ل سەر دێرسمێ و كەیسا وێ هاتینەكرن و بەلاڤكرن، به‌لێ یا گرنگ و جهێ راوەستیانێ دەستخەتێن سەربازێ توركن، كو ب ڕاستی ژی تشتەكێ بالكێش و نوی یە وەك بەڵگەیەكێ روون و ئاشكرا كو ب ڕاستی ژی ب چو ئاوایان كەس نەشێت حاشاتیيێ ل سەر بابەتی و تاوانێ و ئەنجامدانا وێ رەت و ئینكار بكەتن.
